Sunday, March 18, 2012

Wis Suwé ing Telengé Pacitan Katresnan Iki Katrem

@ Madagumilang

Aku kepéngin krungu swara ocèhé manuk ménclok wit-witan sapinggiré segara iki. Kelingan lèhmu kojah. Kok tibané sing sora kuwi mung sumiyuté angin, nyaut pangundangku banjur ngandhani, kaé kabèh wis ngijolaké swiwi dadi reruji kurungan kang ngubengaké jerité kekarepan.

Senadyan lirih kaya panggresah, lan alon olèhé mentala ngiris-iris rasané ati ora lumrah. Katresnanku mbaka sithik kok inggati. Ngadoh saka Telengé Pacitan iki. Nanging kuwi dudu tangis, dudu panjelihé kesusahan urip.

Nalika manuk-manuk kaé rumangsa keblasuk, bareng weruh akèh wit-witan ambruk kena gapuk déning udan kelawan panas. Déning tangan-tangan nggragas dhuwit panas. Nanging ing sawijining epang, isih katon ana thukulan, embuh suk kapan dadi tunggak.

Merga manuk-manuk kaé ora duwé drengki, lara ati, kejaba tansah nggegulang kawruh, lan ngupaya dalan padhang dina sésuk.

Krungu tékat kuwi, kabeh mbengok:”Iki omahku, iki susuhku,” nyatané ora ana sing pangling nyawang apa sing wis tau disandhing. Merga suwé ing Telengé Pacitan katresnan iki katrem. Yagéné saiki kaya mengkono?
.
Ora gela, manuk-manuk kuwi isih dak ingu ana jeroné atiku. Tinimbang dak culké, nuthuli uler gatel ing polahé sesambungané awak dhéwé iki. Muspra. Apa ya kelakon golèk iwak, apa urang, ana segara? Telengé Pacitan mbisu ora semaur, bareng meruhi katresnan iki wis saya ajur, malah saiki kéntir ombaking segara kidul. Terus kapan nemu pelabuhan?

Ponorogo, Maret 2010
.

Monday, March 12, 2012

Guyonan Redneck: "Dhorrr...!"

@Dh Abadinar

Ana Redneck loro mbebedhag (berburu) neng alas Negara Bagean Maine kang kesuwur akeh kidang sungu amba ing mangsa gugur.

Salah sijine banjur kena serangan jantung. Wong kuwi wis ora ambegan maneh lan mripate katon mlolo. Redneck sijine banjur nelpun marang Gawat Darurat. Ngomong kanthi groyok sajak bingung wektu menehi keterangan lan njaluk bantuan, “Kancaku mati. Ora ambegan. Nek kaya ngene iki kepiye? Apa sing kudu dak tindakake?”

Operator sing nampa kandha kanthi sareh, “Kowe ora usah bingung. Tenang wae. Wis ta aku melu ngrewangi saka kene. Sepisan, kowe kudu ngyakinake, dene kancamu iku pancen wis mati tenanan”
Banjur sepi tanpa swara ing telpun. Ora let suwe krungu suarane tembakan, “Dhor!!!” Bubar kuwi krungu suarane Redneck mau maneh, “Wis aku wis yakin, njur mbok kan apa maneh saiki?”

Cathetan:
Red Neck ing dunia humor Amerika mujudake gegambaraning priya sing rada-rada bodho, dhedhel, mbregudul sakarepe dhewe, ngguyokake , konyol lan kala-kala megelke ati. Gegambaran sipat sing kaya ngono mau kanggone wanita parabane “Blonde”

DON QUIXOTE de la MANCHA


Ing sawijining dina ( umume crita jawa diwiwiti nganggo ukara iku ), nalika Don Quixote wis kesoren lan kesel anggone njajah desa milang kori, dheweke tumeka ing sawijining panggilingan gandum. Sakwise bage binage karo sing duwe lan punggawa panggilingan mau, Don Quixote diajak ndeleng punggawa sing dha nyambut gawe. Dheweke gumun, marga ing ndesane yen nggiling gandum iku mesthi nganggo sapi. Dene ing kene ora katon babar blas ana sapi sing ngubengake gilingan.

Sak wise milang-milang rana-rene lan mlebu metu nyinau piranti gilingan mau, pungkasane Don Quixote duwe kesimpulan ngene :
- piranti iku dudu kanggo nggiling gandum, marga ora ana sapi sing ngubengake gilingan.
- piranti iku mung kanggo ngubengake kitiran gedhe sing dipasang ing wuwungan omah mau.
- marga kitirane mubeng, akibate ya ngasilake angin.
- Wose, jebul sing ngasilake angin ing desa kono iku gandum-gandum sing dicemplungake ing panggilingan mau : gandum ngubengake gilingan, gilingan ngubengake kitiran lan pungkasane kitiran mubeng ngasilake angin.

// crita introne cuthel

Yen maca crita ndhuwur iku, sapa wae bakal nggeguyu lan nganggep yen Don Quixote iku wong ora waras, wong sing logika-ne kuwalik-walik. Nanging yen digatekake, ing jaman saiki, ing jaman moderen iki, kahanan ngono iku ya kerep banget kedaden kanthi wujud sing beda, ora ing negara sing durung maju - ora ing negara sing wis maju. Kahanan ngono iku karan 'salah kaprah logika' utawa basa landane 'logical fallacy'.

Yen panjenengan kagungan latar-belakang sinau utawa mergawe ing babagan sing okeh nganggo logika, embuh ing teknologi mesin, elektronik, pemrograman komputer, statistik, ekonomi lan liya-liyane, mesthi sepisan-pindho wis tau ngalami lan nemoni, mbuh kesalahane dhewe apa wong liya, ngenani logika sing salah. Iki bab sing 'manusiawi' banget. Utamane, yen ana perkara sing cukup ruwet, kadhangkala ana logika sing dadi mleset seka logika sing bener. Lan repote, kerep banget kahanan iku ora disadhari, ora rinasa dening sing gawe logika. Uga, kerep banget ana perkara sing banget prasaja, nanging marga ora dianggep (underestimate) .. ngasilake logika sing mengsle.

Piwulang seka critane Don Quixote iki, isa kanggo ngelingake awake dhewe, yen aja grusa-grusu nalika ngempanake (nganggo) logika utawa nalika mbiji logika-ning liyan. Perkara sing ruwet, kudu dipecah (di-ore, di-urai ) dadi sub-logika sing luwih cilik, sing luwih prasaja, supaya luwih gampang anggone mbiji lan mriksa (evaluasi) urutane logika mau. Lan sing uga penting, aja nganti kaduk wani kurang duga sesongaran ... duwe panganggep yen logikane awake dhewe wis mesthi benere. Ilmu logika iku jan-jane prasaja, nanging uga kebak jebakan. Iki nyebabake sing dha nganggo kerep salah merga duwe sikep keladuk, kelangan kawaskithan, kawaspadan lan sikep 'rumangsa bisa'.

[ ing wikipedia saiki wis ditulis bab ngelmu logika, isih bs inggris. Salah sijine artikel sing apik kagem waosan yaiku : Correlation does not imply causation ing link iki : http://en.wikipedia.org/wiki/Correlation_does_not_imply_causation ]

Sugeng istirahat minggon kagem para kadang sabrayat. Nuwun --@Josef B Dwiyono
.

Tuesday, March 6, 2012

Langitku

@Madagumilang

Dak sapa mbulan kae, jebul mbun-mbunanku dewe. Natas petenging wengi, sansaya gumlewang manut jantraning nasib. Dadi keprungu swara-swara kuwi, kewetu saka umobe getihku, lan jantung kaya diremeti ing getem-getem kang endah. Greget katresnan kang culika marang kahanan. Banjur njiret lali ora mung jenengku lan jenengmu, kabeh kok peres apuh nganti ora bisa nemu sanadyan sak tetes tumurune ayatMu.
(Dhuh Gusti, kula menika dadi dhuafa kok banget olehe dhoif, merga mung bisa nulis alif)

Dak sapa srengenge kae, jebul mripatku dhewe. Nyawang wong-wong sumuk olehe sregep ngakeh-akehi nggresah nganti garing. Napase kaya bisa ngrubuhke amuke rasa ulap nalika nguber-uber playune dosa ing lembar mbaka lembar buku suci. Ngono arep mbok ladeni sakehing hawa nepsu lan pepenginan, senadyan iku tumanduk kadereng saka ati kepengin ngerti.
(Dhuh Gusti, kula menika dadi dhuafa kok banget olehe dhoif, merga mung bisa maca alif)

Dak sapa lintang-lintang kae, jebul kaya pikiranku sing mung bisa kelip-kelip ora tandhing mungsuh rembulan lan srengenge. Cubluk bebasan kelangan sakehing umuk. Disingkirke ing sadhengah patemon, ora ana sing ulem wong ya ora ana sing nyapa. Ning iki harak langitku senadyan disengguh tanpa sap, isih duwe cemlorote bangun esuk, kluwung lan candhik ala kang ora keconggah gawe memala amung raharja kang disengaja.
(Dhuh Gusti, kula menika dadi dhuafa kok banget olehe dhoif, merga mung bisa donga amin)

Ponorogo, 2010

ARUMDALU (III)

@Amie Williams



Arumdalu, puspita edi kang cumondhok ing meja riasku
Wangunmu peni dinulu, nyimpen sewu rasa awarna biru
Rikala ngongas arum gandamu, dheg...rinasa tuwuh kapangku
Kaya-kaya, aku sapejagong klawan wong bagus pepujanku

Arumdalu, awarna seta, arum gandamu nyengsem kalbuku
Datan nate gothang, sliramu setya ngrenggani paleremanku
Netramu andhik, kesdik, ngalirik saparipolah lan kridhaku
Arum gandamu, dadi kanthi nendra-nendraku ing saben dalu

Arumdalu, sekar wangi piniji dadi kusumaning ati
Kuwawa muwuhi rasa sura merdika lan pracaya dhiri
Mbirat sakehing rasa pupus pengarep, lan uga walangkapti
Lambang kasetyan nora bisa kapupus nadyan bedhahing bumi

Bawen, madyaratri 06032012 (12.12)

Monday, March 5, 2012

Aja Diparengne yen Aku Nangis

@ Madagumilang

Aja diparengne aku nangis. Merga kelaran, apa tatu awakku. Merga trenyuh, apa nelangsa nyawang kabungahan. Merga yen ngono, luh kang tumetes mung ateges kanggo nelesi cengkare ati. Nalika durung diwaca donga kebak panyuwun, kang keconggah ngluwari ringkihe urip iki.

Saya suwe saya krasa kuwi kabeh ngisin-isini.

Aku wis janji, kepengin ngrengkuh saben-saben sesenggukanmu kuwi ngrungkebi dhadhaku. Ya ben keprungu ta obahe jantungku. Terus mengko bisa melu-melu meruhi punjere semangatku nggayuh kautamane bebrayan lan maelu ing kasengsarane liyan. Mula, aja diparengne aku nangis mung kerana nggetuni kabeh reruwet iki.

Saya suwe saya krasa kuwi kabeh ngisin-isini.

Nanging, mbuh pancen wis pesthiku, udan luh kang netes ing lingsir wengi, bakal dadi subure tanduran niyatku sujud ing ngarsane Gusti Ingkang Maha Mirsani.

Ponorogo, Januari 2010

Saturday, March 3, 2012

Sastrawan Jawa: Mati Karepe, Urip Karepe


”Miturut panemuku sawijining uwong disebut pengarang utawa sastrawan iku awit dheweke ngasilake karya. Yen sawijining pengarang wis ora ngasilake karya, ateges dheweke wis mati kreatifitase. Mula perlu digolekake tamba, supaya kreatifitase urip maneh.” [Sumono Sandy Asmoro, Panjebar Semangat, Nomer 8, 25 Februari 2012]

Miturut panemuku (Bonari), uwong diarani seniman, sastrawan, pengarang … dening uwong liyane. Sakweruhku durung ana uwong protes, upamane, ”Kok aku wis ora diarani sastrawan?” Mulane, apa paedahe canthuk-lawung nganti keraya-raya nggolekake tamba gegayutan karo pati lan uripe wong liya ing donyane kasusastran? Kejaba yen kang kawogan kuwi bengok-bengok njaluk tulung, ”Iki piye aku lara nemen utawa wis sawatara suwe mati kadidene sastrawan!”

Wong urip kuwi merdika, kanthi cathetan, kamardikane diwatesi dening hak-e liyan lan maneka warna aturan tinulis apadene kang ora tinulis kang ana ing satengahe bebrayan. Ora ana kang mangeni, apa seweneh uwong arep milih profesi ”sastrawan” utawa blantik pulsa, utawa linca-linci saka profesi siji menyang profesi seje.

Leres Budi Santosa tau nulis, ”Pengarang Sastra Jawa: Pengarang Numpang Lewat” (Jawa Pos Minggu, 28 April 2002) iku wujud kayadene lapuran asil sarasehan ing Graha Pena, Jawa Pos Surabaya. Kang kabeber ing tulisan iku mung kahanan kang gumelar, ora ana karep ngina utawa ngluputake pawongan kang diarani wus mandheg ngripta.

Sawijining wektu, mung aku lali sumbere, ana saweneh sastrawan Indonesia nampa pitakon, kurang-luwihe mengkene, ”Geneya kok ndika mandheg ngripta?” lan wangsulan kanthi ukara ngemu pitakon, ”Apa ora luwih becik aku mandheg ing kene tinimbang mung nggrujugake larahan menyang donyaning kasusatran….?” Tegese, manut ”sastrawan mandheg” kuwi, kahanane malah bakal kurang prayoga lamon dheweke meksa mbabar karya kang kuwalitase sangsaya mlorot. Iku panemu kang asifat subyektif. Ya bener, nanging ora ateges kang duwe panemu kosokbalen bisa enggal diluputake. Tumrap pengarang utawa sastrawan kang duwe panemu mangkono, malah kanthi mandheg ing titi-wanci kang dirasa becik iku dheweke aweh pakurmatan marang donyaning kasusastran. Yen kanthi mandheg kuwi nyatane dheweke malah sangsaya kocap, ya sok mangkono kuwi donyaning kasusastran, kang diwadani dening Pak Budi Darma, ”Dunia sastra, dunia jungkir balik!”

Mula, miturut panemuku, wong arep leren ngarang apa arep mbacut kuwi urusane sowang-sowang. Nganggo basa sing kasar, mati karepe, urip karepe. Apa pedahe srengen yen bisane mung kandheg srengen, mung bisa alok? Apa pamarentah lan utawa bebadan liyane wis aweh subsidi, tunjangan, bayaran marang pengarang mandheg kuwi? Apamaneh sapepadhane pengarang?







Ana maneh pratelane Sumono Sandy Asmoro sing luwih lucu, klaya kang tau dipethik dening Sunarko Budiman iki:

’’Bos, aku seneng nek ana wong sing gelem mikir nasibe sastra, tapi nek kosok baline ethok-ethok mikir sastra Jawa jebul mung kanggo ngumbulake jenenge dhewe aku ora trima. Sastra Jawa mung dianggo ajang kasus, kaya polahe selibritis sing surut pamore ben terkenal maneh. Manut petungku sasuwene iki KBJ – KSJ padha, mung kanggo mbukak kasus beberapa gelintir wong supaya ketok duwe pamor maneh, sawetara iku sastra Jawane tetep mbegegeg ora ana sing gelem ngobah-obah.’’

(Sunarko Budiman: Mapag KBJ V, Markus Basa Jawa, Sumono Gugat, ing Panjebar Semangat No 18, April, Tahun 2010)

Yen ora trima tenan ya gek ndang kelah, ta? Lha, sing arep digawe kuwi mengko pasal saka ngendi, ya?

Nuwun. [bonari nabonenar]

Friday, March 2, 2012

Konggres Sastra Jawa: Mengelola Energi Amarah dan Kekecewaan [4]

Penutup
Sanggar Anugerah di Desa Jono, yang dikebut pengerjaannya menjelang KSJ III

KSJ III meninggalkan kesan yang mendalam bagi para peserta, maupun bagi Desa ”Wisata” Jono. Kumpulan kisah seputar kesan-kesan peserta itu kini sedang dipersiapkan untuk diterbitkan, bersama makalah dan beberapa tulisan yang sudah termuat di beberapa media cetak, sebagai kenang-kenangan. H Dasuki, Kepala Desa Jono yang sekaligus juga pemilik Sanggar Seni Anugerah yang dijadikan tempat penyelenggaraan KSJ III pun sempat terisak-isak ketika memberikan sambutan perpisahan di acara Penutupan Konggres.

Yang cukup membanggakan adalah fakta bahwa KSJ III menginspirasi pula salah seorang warga Desa Jono, Mariyatun, yang menemukan ide untuk membuat kripik daun jati muda dan kripik daun sirih. Ide itu didapat hanya 3 hari sebelum KSJ III berlangsung. ’’Karena tahu desa ini akan kedatangan banyak tamu dari mana-mana, saya berpikir keras bagaimana bisa membuat sesuatu, jenis makanan, karena selama ini saya hobi memasak dan membuat kue, yang di mana-mana belum ada. Lalu ketemulah ide untuk membuat kripik daun jati dan daun sirih itu. Sebelum konggres berakhir, kripik daun jati dan daun sirih yang diproduksi Mariyatun sudah habis terjual.

Jika diringkas, hubungan antara KSJ dengan KBJ sejak 2001 adalah, KBJ III merespon KSJ I dengan mengakomodasi beberapa pengarang/penggurit --yang semula tidak terundang—untu menjadi peserta. Belum terjadi dialog, tetapi KSJ jelas sudah berhasil merebut perhatian. Polemik memanas menjelang digelar KSJ II dan KBJ IV di Semarang (2006), dan salah satu puncak ketegangannya adalah ketika sebagai salah seorang penggagas KSJ yang kebetulan pada saat itu adalah pengurus harian (Komite Sastra) Dewan Kesenian Jawa Timur, saya dicekal dan tidak boleh mengikuti/menjadi peserta KBJ IV.

Kini KSJ III sudah mulai diajak berbicara. Beberapa usulan dari para penggiat KSJ sudah disampaikan ke Panitia KBJ, bahkan saya dan beberapa teman penggiat KSJ pun dilibatkan di dalam kepanitiaan KBJ V. Kita tunggu, apakah suara-suara dari para penggiat KSJ itu hanya didengar saja agar dialog berjalan lancar, ataukah akan benar-benar diujudkan dalam tindakan. Tulisan ini diselesaikan dua hari menjelang digelarnya KBJ V di Surabaya, dalam suasana menunggu itu, dan dengan hati mulai berdebar-debar. *


Sumber Bacaan:
[1] www.bonarine.blogspot.com
[2] www.sastrajawi.blogspot.com
[3] www.ppsjs.blogspot.com
[4] Sastra Jawa Gagrag Anyar (Grup: Facebook)
[5] Wong Jawa Njawani (Grup: Facebook)
[6] Kliping opini dari media cetak: Surabaya Post, Jawa Pos, Suara Merdeka, Panjebar Semangat, Jaya Baya.
[7] wikimedia.org



--andharan iki ditulis sawatara dina sadurunge tumapake KBJ V

Konggres Sastra Jawa: Mengelola Energi Amarah dan Kekecewaan [3]

KSJ III


Harus disadari, kontroversi itu, dalam praktiknya justru memromosikan KSJ. Apalagi dibantu ”jurnalisme warga” dan dengan merebaknya situs jejaring sosial seperti Facebook, KSJ III bisa dihadiri lebih dari 200 orang peserta. Padahal, KSJ I dan II tak pernah mencatat jumlah peserta masing-masing lebih dari 100 orang.


Yang berbeda dengan dua kongres sebelumnya, KSJ III ini mendapat bantuan dari pihak pemerintah. Ada bantuan dana dari Dinas Budaya dan Pariwisata Kabupaten Bojonegoro, dan dari Pemprov Jawa Timur (walaupun yang terakhir ini kemudian dikompensasi dengan 600 buku antologi cerpen dan puisi Jawa berjudul Pasewakan. Maka, buku setebal 500-an halaman itu pun jadi salah satu buku cinderamata yang juga dibagikan secara gratis kepada para peserta KBJ V (Surabaya, 27 – 30 November 2011).

Panitia KBJ IV (Semarang, 10 – 14 September 2006) sebenarnya juga menawarkan bantuan dana untuk KSJ II (Semarang, 7 – 9 September 2006). Tetapi, para penggiat KSJ II memutuskan (dalam rapat) untuk menolak bantuan tersebut. Andai bantuan dana itu sama-sama diterima, yang membedakannya adalah Panitia KSJ II dibantu oleh Panitia KBJ IV (Bukan Pemprov Jawa Tengah), sedangkan Panitia KSJ III dibantu oleh Pemprov Jawa Timur. Tambahan lagi, disempatkan untuk membangun dialog antara Panitia KSJ III dengan Panitia KBJ V. Seperti ada harapan baru untuk menuju ”tindak lanjut” dari perhelatan KSJ maupun KBJ.

Catatan baru yang ditorehkan KSJ III, selain membludagnya jumlah peserta adalah diterbitkannya antologi bersama crita cekak (cerpen) dan guritan (puisi) melibatkan seratus lebih penulis (guritan dan crita cekak) hingga jadi buku Pasewakan setebal xxiv + 497 halaman itu.

Kehadiran tokoh-tokoh sekalaiber Diah Hadaning, Ayip Rosidi, Arswendo Atmowiloto juga menambah kewibawaan KSJ III. Bahkan, tokoh sesibuk Arswendo Atmowiloto menginap hingga 2 malam di Desa Jono, Kecamatan Temayang, tempat diselenggarakannya KSJ III yang 22 km dari pusat Kabupaten Bojonegoro itu. Staf Kemenkominfo Dr Suprawoto pun hadir dan menyampaikan makalahnya.

Kemitraan, seperti disematkan dalam rangkaian kata pada tema KSJ II (Membangun Kemitraan untuk Sastra Jawa) pun memperlikhatkan ujudnya pada KSJ III ini. KSJ III pun memperluas jejaring kemitraan untuk penyelenggaraan, termasuk menggandeng pihak swasta, dan bahkan perorangan sebagai sponsor, memberikan bantuan dana, seperti Romo Hudiono, Ketua Yayasan Karmel, Malang, Yayasan Saworo Tino Triatmo Yogyakarta, Telkomsel Regional Jawa Timur, dan PT Jamu dan Farmasi Sido Muncul.

Oleh karena itu, keinginan untuk bangkit menyemarakkan jagad Sastra Jawa Modern melalui penerbitan buku, seperti sudah dimulai Griya Jawi atas inisiatif Sucipto Hadi Purnomo bekerja sama dengan Jurusan Bahasa Jawa Unnes dan pembuatan laman khusus untuk mewadahi karya Sastra Jawa Modern tampaknya juga telah menemukan jalannya, sebagai kompensasi keinginan lama untuk menerbitkan majalah Sastra Jawa dalam bentuk cetak yang tampaknya masih kurang kondusif untuk dilakukan sekarang. [bersambung]

Konggres Sastra Jawa: Mengelola Energi Amarah dan Kekecewaan [2]

Dukungan dan Penolakan

Daniel Tito, Ketua Panitia KSJ I

KSJ I diikuti, seingat saya hanya delapan puluh sekian orang, digelar di Taman Budaya Jawa Tengah di Surakarta, 7 – 9 Juli 2001. Itu hanya berjarak 2 pekan sebelum KBJ III di Yogyakarta, 15-21 Juli 2001. Dan pemberitaan pun ramai, menyebut-nyebut KSJ sebagai menandingi KBJ. Padahal, jika dilihat postur masing-masing, jumlah peserta, jumlah pembicara, lebih-lebih jumlah biaya, serta kegagahannya, jelas jauh dari pantas untuk dipakai istilah ”tandingan.”


Media, pemberitaan, juga sering menyebut istilah ”kecewa” dalam pengertian: kekecewaanlah, kekecewaan terhadap KBJ, dalam soal rekruitmen peserta yang kurang mengakomodasi sastrawan Jawa Modern, ruang sidang yang dipenuhi kajian terhadap naskah-naskah lama/klasik dan terlebih-lebih didominasi kajian linguistik seperti di ruang-ruang kuliah, serta tindak lanjutnya yang terasa sangat sepi, yang mendorong digelarnya KSJ.

KSJ I pun kemudian mendapatkan dukungan dari banyak pihak, para tokoh, baik dari dalam maupun dari luar Sastra Jawa Modern. Setelah para penggagas mematangkan rencana di rumah Roeswardiyatmo di kawasan Tirtonadi, Solo, panitia pun dibentuk, dan Arswendo Atmowiloto pun dihubungi untuk mendapatkan dukungan bukan hanya semangat, melainkan juga dana. Lalu diputuskan pula untuk menghubungi Murtidjono, Ketua TBS ketika itu, dan ternyata sambutannya juga sangat bagus. KSJ diberi fasilitas tempat, untuk menggelar acara sekaligus menginap para peserta selama 2 hari itu secara gratis! Saya selalu kecut ketika iseng berandai-andai: ”Seandainya Ketua TBS waktu itu bukan Pak Moertidjono!”

Arswendo pun menyambut baik. Ia memberikan dana untuk penyelenggaraan konggres, menjadi narasumber tanpa honor, dan malahan masih menawari untuk membiayai barang 3 – 4 edisi penerbitan majalah (cetak) Sastra Jawa. Sempat diitung-itung, akan habis dana sekitar Rp 40 juta waktu itu. Nama majalahnya pun sudah diangan-angankan, kalau tak salah ingat; Sekarjawi –kini dipakai untuk menamai rubrik berbahasa Jawa di Majalah Genta yang diterbitkan oleh Daniel Tito (Ketua Panitia KSJ I).

WS Rendra pun, yang kebetulan waktu itu memboyong ”Bengkel Teater-nya ke Solo, sempat memberikan sesorah-nya, lagi=lagi, tanpa imbalan. Juga hadir dan memberikan dukungan moral untuk KSJ I adalah N Sakdani Darmo Pamoedjo tokoh pers yang pernah menerbitkan Darma Nyata, Pana Kawan, dan Jawa Anyar. Ada pula Suparto Brata, JFX Hoeri, dan lain-lain. Pendek kata, para pengarang Sastra Jawa Modern lintas generasi hadir di sini. Menjelang KSJ I digelar, stempel dan berkas AD/ART OPSJ (Organisasi Pengarang Sastra Jawa) diserahkan oleh Suparto Brata kepada Keliek Eswe (Sugeng Wiyadi). Entah mengapa saya lupa kisahnya, tetapi niat dan realisasi menghidupkan kembali organisasi (OPSJ) yang puluhan tahun mati suri itu baru terujud pada saat digelar KSJ II (Semarang, September 2006). Dan karena biaya cetak yang melambung seiring harga kertas dan beberapa faktor lain, tantangan dari Arswendo untuk menerbitkan majalah sastra Jawa, semacam Horison-nya Sastra Indonesia itu, pun urung.

Dengan gagalnya memulai penerbitan majalah sastra itu, KSJ I memang boleh dibilang masih sepi tindak-lanjut. Tetapi jika ditilik dari berlipatgandanya modal soaial, terkonsolidasinya para pengarang Sastra Jawa yang sudah puluhan tahun tidak memiliki forum pertemuan yang bergengsi seperti yang pernah dibangun Gendon Humardani melalui PKJT (Pusat Kebudayaan Jawa Tengah), dan reaksi Panaitia KBJ III yang secara mendadak mengakomodasi/mengundang sejumlah pengarang yang semula tidak masuk daftar undangan, sesungguhnya KSJ sudah boleh dinilai sukses. Persoalannya kemudian, adalah bagaimana mengelola modal sosial itu secara bersama-sama.

Dalam perjalanannya, ternyata beberapa nama tokoh muda (Sunarko Budiman, Sumono Sandy Asmoro, Widodo Basuki), menarik dukungannya terhadap KSJ. Hal itu dapat diketahui dari tulisan-tulisan mereka di media cetak, baik berbahasa Indonesia maupun berbahasa Jawa, bahwa KSJ tak ubahnya dengan KBJ, yang tidak berdampak apa-apa terhadap pertumbuhan dan perkembangan Sastra Jawa Modern. Belakangan, penilaian senada juga datang dari seorang tokoh besar dalam Sastra Jawa Modern, Djayus Pete, yang menulis di dinding Grup Wong Jawa Njawani (Facebook) seperti berikut ini:

’’Lha nggih mangga dipunpirsani kemawon, asil positipipun kongres sastra kados pundi? Gek sampun lumampah kaping III. Menapa sastra Jawa lajeng saged mekar ngrembaka lan mutu penulisan sastra Jawa lajeng saget mindhak ngedab-edabi? Paling mboten, wekdal kongres, menapa wonten makalah ingkang isinipun saged nggelak peningkatan kreatifitas pengarang sastra Jawa kangge indhaking mutu sastra? mBoten namung wujud panggresah kemawon perkawis basa lan sastra ingkang ngenes gesangipun. Menawi namung kojah mrosoting basa Jawa kemawon, menika sampun klise, riyin mula sambate para pemakalah nggih ngoten niku. Kirang wonten materi makalah ingkang sigrak saged nggelak kreatifitas kepengarangan. Mila kula piyambak inggih wegah ndugeni kongres (maksudnya adalah KSJ III, Bon) ngoten niku menawi mboten saged ndamel indhake kawruh. Bares kemawon, kula menika tiyang cubluk, gek wonten ndhusun celak wana, kirang sekolah. Ingkang kula padosi nggih ilmu ingkang mupangati.’’ [October 31 at 10:28pm]. 



Djayus Pete

Terjemahan bebas saya untuk pernyataan Djayus Pete itu adalah seperti ini: ’’Mari kita lihat hasil positif kongres itu bagaimana? Padahal sudah berjalan ketiga kalinya. Apakah sastra Jawa lalu dapat berkembang dan kualitas sastra Jawa maju pesat mengagumkan? Setidaknya, saat kongres, apakah ada makalah yang isinya dapat melecut kreativitas pengarang sastra Jawa untuk peningkatan mutu sastra yang hidupnya memprihatinkan. Jika hanya omong soal kemerosotan sastra Jawa, itu sudah klise, sejak dulu keluhan para pemakalah ya seperti itu. Kurang ada materi makalah yang bersemangat dan merangsang kreativitas kepengarangan. Maka saya sendiri ya tak sudi mendatangi kongres seperti itu jika tidak dapat meningkatkan pengetahuan. Jujur saja, saya ini orang sedikit pengetahuan, kurang bersekolah. Yang saya cari ya ilmu yang bermanfaat.’’ [bersambung]

Konggres Sastra Jawa: Mengelola Energi Amarah dan Kekecewaan [1]

Riwayat



Ketika Konggres Basa Jawa (KBJ) kali pertama digelar di Semarang (1991) entah sudah dijadwalkan oleh panitia ataukah lebih merupakan spontanitas, terjadilah acara pertemuan pengarang sastra Jawa peserta KBJ I itu, pada suatu malam seusai ”sidang resmi”. Walau sama-sama berlokasi di Hotel Patra Jasa, Semarang, pertemuan sastrawan Jawa itu tidak bertempat di ruang kongres, melainkan di sekeliling kolam renang hotel berbintang lima tersebut.


Sambil minum kopi, teh, dan menikmati aneka macam jajanan, para pengarang/penulis Jawa itu bergantian memegang mikrofon, berdialog, membahas berbagai persoalan sastra atau dunia penulisan Jawa. Saking geyeng-nya pembicaraan di malam yang indah itu, lalu ada yang menilai bahwa pembicaraan yang terjadi di dalam suasana kangen-kangenan itu justru lebih esensial dan bernas daripada sesi persidangan resminya. Kesemarakan pertemuan antara para sastrawan Jawa itu makin sempurna ketika pada kesempatan berikutnya di Taman Budaya Raden Saleh digelar acara Parade Baca Guritan. Saya lupa namanya, ada peserta KBJ dari negara lain ikut terlibat membacakan sebuah puisi asing yang ia terjemahkan ke dalam bahasa Jawa.

Peristiwa seperti itu tidak terulang di KBJ II (Hotel Purnama, Batu, 1996). Tetapi, beberapa tokoh mengadakan pertemuan spontan di sebuah kamar yang ditempati tiga orang: D Zawawi Imron, Tamsir AS (Ketua Yayasan/Sanggar Triwida), saya. Berjubel di ruangan itu: D Zawawi Imron, Tamsir AS, JS Sarmo (Suriname), Esmiet, Hasan Senthot (saat itu masih reporter SCTV), Keliek Eswe, Bambang Sadono (saat itu Pimred Suara Merdeka), Poer Adhie Prawoto, dan Roeswardiyatmo dan entah siapa lagi terlewat dari ingatan saya. Itu bukan forum resmi, karenanya juga tanpa daftar hadir dan notulensi pembicaraan.

Walaupun tidak termasuk agenda resmi KBJ II, banyak hal esensial mencuat di dalam pembicaraan tersebut. Misalnya, Bambang Sadono mengemukakan gagasanuntuk membuka lembar basa Jawa ing Suara Merdeka, yang ternyata segera ditindaklanjuti dan bahkan bisa kita saksikan hingga sekarang. Esmiet berkali-kali mengemukakan perasaan kecewanya karena melihat banyak pengarang/penulis Jawa tidak datang di dalam acara yang sangat bergengsi itu. Dengan gayanya yang meledak-ledak, Esmiet menuding peserta dari unsur dinas (instansi pemerintah), terlalu banyak. ’’Sampai tukang kebun pun dihadirkan sebagai peserta kongres,’’ demikian gaya Esmiet meledek.

Selain soal peserta, makalah-makalah kongres yang dirasa kurang (walau ada) bisa memberi ruang untuk menelorkan kebijakan/strategi berkaitan dengan keadaan Sastra Jawa Modern juga jadi pembicaraan. Khusus mengenai hal ini, agaknya KBJ V sudah melakukan hal yang bagus dengan memasang tema: ”Bahasa dan Sastra Jawa sebagai Pembentuk Watak dan Pekerti Bangsa” walau kenyataannya nanti juga mungkin terjadi hal mengejutkan, sebab niat baik itu tampaknya belum disambut dengan baik oleh para pemakalah, yang sebagian (terlalu) banyak justru masih memilih mengupas (ulang?) ”Sastra Jawa Klasik” dengan mengambil naskah-naskah lama/kuna sebagai bahan kajian.

Dari tumpukan rasa kecewa itulah maka menjelang KBJ III (Ngayogyakarta, 2001), saya mengusulkan agar para pengarang, penggurit (penyair Jawa), serta para pihak yang menaruh perhatian besar terhadap Sastra Jawa Modern menggelar kongres sendiri, Konggres Sastra Jawa. Dengan demikian tidak pula harus menaruh rasa cemburu terhadap KBJ, sebab namanya pun adalah Kongres Bahasa Jawa, bukan Konggres Sastra Jawa. Bukankah tidak ada masalah, ketika ada Kongres Bahasa Indonesia, dan di tempat lain ada Kongres Komunitas Sastra Indonesia (KSI), ada pula Kongres Himpunan Sarjana kesusasteraan Indonesia (HISKI), bahkan juga Kongres Cerpen Indonesia? Sekali lagi, yang saya tawarkan ketika itu adalah Konggres Sastra Jawa, bukan ”Kongres Bahasa Jawa Tandhingan” seperti yang ditawarkan Ketua Sanggar sastra (Jawa) Triwida, Sunarko Budiman, melalui tulisannya yang ketika itu dimuat majalah Panjebar Semangat.

Tetapi, yang kemudian terujud ternyata adalah KSJ, yang hingga kini sudah digelar untuk yang ketiga kalinya itu. Pertama di Taman Budaya Surakarta (sekarang: Taman Budaya Jawa Tengah di Surakarta, 2001), kedua di Sanggar Paramesthi, Kompleks Kampus Unnes (Sekaran, Semarang, 2006), dan yang ketiga di Desa Jono, Kecamatan Temayang, Kabupaten Bojonegoro. [bersambung]

TUWA NEMU MULYA


Beja temen dadi wong tuwa ana ing negara Taiwan. Wong kang yuswane luwih saka 65 taun saben wulan diwenehi dhuwit dening negara NT 7000, yen dirupiahke udakara Rp 1,8 yuta.

Sakliyane kuwi isih nampa dhuwit kanggo periksa kesehatan,uga digratisne numpak alat transpotasi kayadene sepur lan bis,lan isih akeh maneh wujud kawigatene pemerintah Taiwan marang manula.
Ing Indonesia kang ana UUD 45, pasal 34, ayat 1, disebudake yen bocah yatim, wong cacat lan wong jompo diupakara negara, nyatane nganti seprene durung ana wujud nyatane kanthi adil lan wicaksana.

Akeh manula kang malah kesiya-siya ing sisa uripe, tinggal ndonya tanpa diweruhi apa larane, awit ora kuwat mbayar bea priksa raga, kang larang banget. [asih aspalia]

Thursday, March 1, 2012

WONG ENOM: AYO GAWE BUKU


Adhedhasar keputusan Rapat OPSJ (Organisasi Pengarang Sastra Jawa) ing Wisma Seni Taman Budaya Jawa Tengah (ing Surakarta) 25 Februari 2012, ”Penerbitan buku sastra Jawa sebisa mungkin mempertimbangkan prinsip regenerasi, di samping apresiasi terhadap mereka yang telah memiliki pergumulan lama di jagat kreasi sastra Jawa,” (Keputusan Rapat, Nomer 4) pramila sumangga sami anyengkuyung ayahan menika.


Kangge miwiti ayahan menika, para mahasiswa/i ingkang remen ngripta geguritan lan/utawi crita cekak saget ngintunaken karyanipun dhumateng “Panitia” lumantar pos-setrum: sastrajawa@yahoo.com utawi sastrajawa@gmail.com kanthi wewaton:

A. Pangripta

(1) ngantos wulan Mei 2012 taksih mahasiswa/i (diploma, S-1, S-2, S-3) lan/utawi umuripun dereng langkung saking 25 taun.

(2) WNI utawi WN pundi kemawon

(3) saget ngintunaken guritan lan/utawi crita cekak langkung saking setunggal (salajengipun badhe dipunpilih dening Panitia)

(3) Sarujuk kaliyan paugeran ingkang dipundamel dening Panitia

B. Karya

(1) wujudipun geguritan lan/utawi crita cekak

(2) saget riptan enggal utawi ingkang sampun nate kapacak ing ariwarti/kalawarti utawi babaran sanesipun kejawi buku

(3) temanipun bebas, sauger boten ngandhut samukawis bab ingkang saget dados dhak-dhakan dumadinipun dredah prekawis suku, ras, lan agami

(4) boten awujud utawi kenthel raos propaganda partai utawi ingkang sairip punika

(5) ngginakaken basa Jawa, kalebet basa Jawa Surabaya, Tegal, Banyumas, Suriname, Sala, Yogya, Bojonegoro, lan sanes-sanesipun

(6) kaserat mawi font Cambria utawi Times New Roman ukuran 14 utawi 16, spasi 1 (padhet), rata kering (kiri), lan boten prelu kinanthenan gambar utawi rerenggan sanesipun

(7) kasimpen wujud file kanthi format RTF lan kakintun mawi attachment dhumateng alamat: sastrajawa@yahoo.com utawi sastrajawa@gmail.com kinanthenan FOTO lan BIODATA pangriptanipun lan asil scan kartu Mahasiswa utawi KTP kangge mbuktekaken yen pangripta taksih dereng yuswa sanginggilipun 25 taun lan/utawi taksih mahasiswa/i

(8) Naskah dipunentosi Panitia ngantos satelat-telatipun 21 April 2012, awit kaangkah 20 Mei 2012 sampun saget wujud buku


C. Pangripta – OPSJ – Penerbit

(1) OPSJ badhe ngragati lan nggandheng penerbit anggota IKAPI kangge mbabar buku menika

(2) Pangripta badhe nampi hak-ipun wujud ”royalty” ingkang mangke badhe dipunrembag malih, kadospundi teknis-ipun. Upaminipun, menapa “royalty” saget dipun sarujuki dipunwujudaken (arupi) buku, saengga saget langsung kacaosaken, boten ngentosi pajengipun buku

(3) OPSJ lan para pangripta purun saiyeg-saekapraya ngupaya amrih buku ingkang kababar dados buku laris, kanthi ”gerakan adol buku” upaminipun, lan ngawontenaken acara sarasehan (bedhah buku) ing kampus-kampus, sanggar, saha komunitas sanesipun.

(4) OPSJ badhe yasa (mangun) kacamaya (laman) amrih sangsaya jembar tebanipun wara-wara bab buku menika mangke

(5) Sakderengipun ngintunaken karyanipun, pangripta saget miterang, bokbilih wonten bab-bab ingkang dereng kacetha ing andharan menika. Nuwun.


Malang, 1 Maret 2012

BONARI NABONENAR
sekretaris OPSJ

TOPENG SASTRA JAWA

Dening: Sumono Sandy Asmoro


SASTRA Jawa nganti kalungguhan iki isih waras, seger meger-meger ora kurang sawiji apa. Saben wektu tuwuh napas-napas anyar kanggo nyulami oyod-oyod garing kang wis rengka kapangan jaman. Mula saka kuwi sastra Jawa ora perlu digolekake tamba, apa maneh nganti dilayat. Sing perlu digolekake tamba lan dilayat kuwi pengarang Jawa sing wis mati. Sebab kalungguhan iki akeh banget pengarang Jawa sing wis “mati”, senajan wonge isih urip.


Miturut panemuku sawijining uwong disebut pengarang utawa sastrawan iku awit dheweke ngasilake karya. Yen sawijining pengarang wis ora ngasilake karya, ateges dheweke wis mati kreatifitase. Mula perlu digolekake tamba, supaya kreatifitase urip maneh. Ana werna-werna alasan kena apa sawijining pengarang sastra Jawa nganti mandheg kreatifitase. Ana sing rumangsa ora bisa ngedum wektu karo gaweyan liyane. Ana sing nganggep nulis sastra Jawa ora mikolehi, mula ya ditinggal. Ana uga sing pancen wis luntur kasetyane marang sastra Jawa.

Ing Panggul, Trenggalek aku duwe kanca asma ST Sri Purnanto. Taun 90-an dheweke kalebu pengarang Jawa sing peng-pengan. Nganti Pak Suripan Sadi Hutomo (swargi) kepengin dolan menyang omahe. Nanging suwening-suwe tulisane ST Sri Purnanto mau saya arang katon, nganti wekasane ilang plas. Manut panemune ST Sri Purnanto, nulis karya sastra kuwi (sastra umum) nganti kalungguhan iki kurang antuk pangaji-aji. Kamangka dadi pengarang kuwi ora gampang. Ora mung waton bisa nulis crita. Mula kudune ya antuk sembulih sing murwat. Upama nulis cerkak utawa cerpen siji antuk sembulih limang yuta ngono ora kelarangen. Dadi gawe tulisan siji kena kanggo urip sewulan. Yen iku bisa kelakon, donyane sastra bakal moncer lan ora diremehake. Bakal akeh wong sing seneng nyinau kasusastran. Yen takon marang bocah cilik cita-citane pengin dadi apa? Jawabane ora mung kepengin dadi dokter utawa pilot bae, nanging uga ana sing njawab pengin dadi sastrawan. Nanging yen ana pengarang dikon tuku karyane dhewe, iku padha bae karo ngrusak citrane sastra Jawa. Gawe tulisan bae kudu mbayar, lucu banget.

Weruh donyane kepenulisan sing ngono kuwi mau saiki ST Sri Purnanto gelem nulis mung yen pinuju ana lomba bae. Pusbuk upamane. Gawe karya siji yen menang bisa antuk sembulih limalas nganti rongpuluh yuta. Ditukokake beras kena dipangan setaun. Yen dirasakake panemune ST Sri Purnanto mau ana benere. Aku setuju banget marang panemu iku, senajan perkara penghargaan utawa honor ora kudu semono gedhene. Sitheng sak sen ora apa-apa, gumantung kekuwatane media sing macak karya kasebut. Sing penting wis ana usaha kanggo menehi penghargaan marang sawijining karya. Yen ana media sing durung kuwawa menehi sembulih sing arupa dhuwit, cukup diwenehi majalahe minangka nomer bukti, iku uga wis lumayan. Sing penting ora njaluk dhuwit marang penulis sing wis nyumbang tulisan.

Perkara penghargaan iki penting banget. Aja nyalahake pemerintah yagene ora gelem menehi penghargaan marang sastra Jawa, aja ngundamana pengusaha sukses sing ora gelem aweh kawigaten marang sastra Jawa, yen pengarane dhewe ora ngregani profesine. Saya akeh panemu ngenani sastra Jawa, dak kira bakal saya apik perkembangane. Nanging yen jroning sastra Jawa mung ana panemu sawiji sing kudu digugu, panemune Cak Bonari Nabonenar thok umpamane, dakkira umure sastra Jawa uga mung saumure Cak Bonari. Nanging yen saya akeh panemu, dak kira donyane kasusastran uga isih bakal saya tambah dawa umure.

Nyambutgawe, kerjabakti, lan nyumbang.

Jroning urip, saben uwong mesthi tau nindakake telung perkara iki: nyambutgawe, kerja bakti, lan nyumbang. Kabeh mau bisa ditindakake kanthi becik waton diniyati kanthi ati kang eklas. Sing baku ana keselarasan antarane niyat lan tumindak. Yen Cak Bonari crita ana pengarang sing cucul wragad nganti puluhan yuta nanging ora ngresula, (Panjebar Semangat nomer 5, 4 Februari 2012) aku ora gumun. Mesthi bae ora ngresula wong pancen niyate nyumbang. Aku yakin yen anggone cucul wragad puluhan yuta mau diniyati nyambutgawe lan ora ana asile, penjenengane mesthi bakal ngresula.

Aku uga nate diundang maca geguritan tanpa diwenehi sembulih. Wektu iku aku uga eklas awit pancen nalika budhal saka ngomah niyate kerja bakti. Sadurunge, panitiya uga wis ngandhani yen acara iku pancen mung kanggo kerja bakti, lan aku yakin panitiya ora bakal ngedol acara kuwi kanggo kapentingane dhewe. Aku ya tau dijaluki karya kanggo gawe antologi. Wektu iku uga dakwenehi kanthi eklas, wong pancen niyate nyumbang. Sadurunge nampani karyaku, panitiya kuwi wis ngajak rembugan mateng, wose ora bakal nyalah gunakake antologi kuwi. Wong urip ing satengahing bebrayan, mesthi bae kabeh wektuku ora mung di gunakake kanggo nyambut gawe. Ana kalane uga ngguyupi kanca melu “kerja bakti” utawa melu nyumbang ora ketang nyumbang karya. Sing wigati nalika ngajak kerja bakti utawa njaluk sumbangan karya kuwi ngajak rembugan luwih dhisik, supaya ngreti arah lan tujuwane.

Iki sing ora ditindakake dening panitia Kongres Sastra Jawa (KSJ). Tanpa gludhug tanpa mendhung weruh-weruh njaluk sumbangan naskah, isih ditambah njaluk sumbangan dhuwit. Kamangka jarene wis bisa ngrangkul maneka warna perusahaan minangka sponsor. Kok isih njaluk dana menyang wong sing wis nyumbang naskah? Sing luwih hebat maneh, buku isi sumbangan saka para penulis lan dana kanggo nerbitake uga saka penulis kuwi bareng wis dadi buku, dening panitia KSJ banjur didol menyang Kongres Basa Jawa (KBJ) tanpa menehi ngreti wong sing wis padha nyumbang. Ya tumindak ngono kuwi sing dak anggep njlomprongake sastra Jawa. Ngono ya ngono nanging aja ngono. Sastra Jawa kuwi duweke wong akeh, ora mung duweke panitia KSJ thok. Abang ijone sastra Jawa uga gumantung marang wong akeh, ora mung panitia KSJ.

Yen perkara urunan nerbitake buku kuwi dening Cak Bonari diibaratake wong nandur aku ora mathuk. Sebab sing aran wong nandur kuwi mesthi duwe rancangan, ngreti rembug, ngreti tujuwan, lan sing mesthi bakal melu panen. Aku yakin saperangan gedhe penulis buku Pasewakan ora dhong karo karepe Cak Bonari, apa maneh nganti diajak panen senajan bukune wis dituku dening panitiya KBJ.

Senajan jarene Cak Bonari KSJ III kuwi sing paling sukses perkara anggone golek dana tinimbang KSJ sadurunge, nanging miturut panemuku KSJ III kuwi mujudake KSJ sing paling kelangan greget yen dibandhingake karo KSJ-KSJ sadurunge. KSJ I taun 2001 ing Sala dakanggep paling greget. Wektu iku pengarang Jawa katon manunggal lair batine. Kumpul dadi siji, kanthi tujuwan kang padha. Nanging greget mau wis ora dak rasakake ana KSJ III.

Sengkuni oh Sengkuni

Ing perangan liya Cak Bonari nyenggol kena apa aku kok teka ing KBJ V ing Surabaya lan semrinthil nekani acara Gebyar 28 lan bedhah buku “Layang Panantang” sing diadani dening Balai Bahasa Surabaya. Kamangka miturut panemune Cak Bonari, upama KBJ kuwi banyu aku emoh nyidhuk, upama godhong emoh nyuwek (upama prawan ayu gelem ngepek pacar ta? Hahaha…) Sajake Cak Bonari kurang tliti anggone maca tulisanku. Anggonku menehi kritik lan koreksi marang KBS-KSJ sasuwene iki ora ateges aku gething marang lelorone. Nanging malah tiba kosok balen, supaya KBJ-KSJ bisa lumaku manut dalane lan ora nyimpang. Kanthi mangkono asile kena dirasake dening para pandhemen basa lan sastra Jawa.

Mbah Brintik | Sunarko Budiman | Sumono Sandy Asmoro | Bonari Nabonenar

Aku ngritik Cak Bonari ora amarga aku gething marang dheweke. Babar pisan ora. Cak Bonari panggah dak anggep kanca. Aku isih kelingan taun 2010 kepungkur ana Jogja turu dadi sakamar, awit padha-padha nampa bebana Rancage. Aku saka karya, Cak Bonari saka jasa. Kabeh kritiku iki kanthi tujuwan supaya kegiyatan sing bakal teka bisa luwih apik, kekurangan-kekurangan sing ana bisa di tambal.

Senajan kaya ngapa bae unine kritikku menyang KBJ, yen ana KBJ maneh aku bakal mbudidaya teka. Yen nganti ora teka apa bisa aku menehi kritik lan koreksi marang KBJ? Iku sing perlu digatekake. Semono uga nalika Balai Bahasa Surabaya nggelar acara Gebyar 28 lan bedhah buku “Layang Panantang”. Mesthi bae aku kudu teka, awit sing dibedhah kuwi bukuku. Ana ngendi rasa tanggung jawabku minangka pengarang yen bukuku dibedhah terus aku ora gelem teka? Perkara dening Balai Bahasa Surabaya acara kuwi dianggo mapag tumapake KBJ V, iku urusane Balai Bahasa , dudu urusanku.

KBJ lan KSJ pancen dibutuhake dening basa lan sastra Jawa. Mula saka kuwi lumakune KBJ-KSJ perlu dikawal, supaya ora akeh dumadi penyimpangan. Awit KBJ wis nggawa kurban. Kadang sastrawan Keliek SW mundur saka jagading sastra Jawa awit rumangsa gela marang KBJ sing wis di anggep bosok, dikebaki oknum-oknum sing tujuwane mung golek proyek. Sawise dak gatekake jebul sing bosok kuwi ora mung KBJ, KSJ uga ana tandha-tandha wiwit bosok. Katitik nalika nindakake ayahane, panitiya KSJ III wis mban cindhe mban siladan. Manut katerangane Mbak Brintik (PS No. 47 taun 2011) yen ana peserta teka terus ngaku kronine Bonari ora perlu mbayar. Peserta sing dudu kroni mbayar. Apa tumindak mban cindhe mban siladan ngono kuwi dudu tumindake Sengkuni?

Panitia KSJ bisa bae selak, nanging aku duwe bukti liya. Ketua Sanggar Triwida Mas Sunarko “Sudrun” Budiman nate dibisiki dening sawijining panitia KSJ, “Drun, awakmu karo Pak Tiwiek ora perlu mbayar, liyane mbayar.” Wektu iku Pak Tiwiek ora rawuh, sedheng Mas Sunarko panggah mbayar, sethik edhing karo peserta liyane. Panitia sing kudune bisa ngrangkul kabeh kanca pengarang, lha kok iki malah nyuthati kanca. Mban cindhe mban siladan. Arep dadi apa sastra Jawa yen para paragane padha marisi tumindake Kurawa ngono kuwi?

Cak Bonari uga sajak kabotan yen KSJ, OPSJ (Organisasi Pengarang Sastra Jawa) lan PSJB (Pamarsudi Sastra Jawi Bojonegoro) kuwi dak bandhingake karo Balai Bahasa Surabaya. Yen wegah dibandhingake karo balai Bahasa, saiki dak bandhingake karo Triwida bae sing padha-padha duweke wong ngisor. Adoh sadurunge KBJ V lan KSJ III diadani, Sanggar Triwida duwe gawe nganakake acara temu sastrawan, redhaktur lan sutresna basa lan sastra Jawa ing kutha Tulungagung. Ngundang kanca pengarang sing sasuwene iki raket pasrawungane karo wong-wong Triwida.

Panitiya sadhar kanca sing diundang kuwi rata-rata daleme adoh. Rawuh menyang Tulungagung mesthi bae wis sayah lan wis kelangan wragad kanggo transport. Mula panitiya direwangi jungkir walik paribasane supaya bisa nyepaki papan kanggo ngaso ora ketang hotel prasaja, dhahar sak anane senajan ora mewah kaya neng rumah makan, nanging uga ora mung jangan gori lawuh krupuk nyel. Nalika kundur uga diparingi sertifikat lan majalah, kabeh mau gratis tanpa dijaluki sumbangan utawa prabeya. Panitiya nyambutgawe kanthi eklas lan ora duwe niyat migunakake kegiyatan kuwi kanggo golek bathi utawa kanggo kapentingan pribadi.

KSJ sing panitiyane luwih gambeng, luwih peng-pengan, luwih dawa jangkahe, luwih cedhak karo para dewa ing kayangan, kudune bisa tumindak sing ngluwihi karo apa sing wis ditindakake dening Triwida. Nanging nyatane piye? Mangga sami dipun penggalih, digelar digulung, aja mung kemrungsung migunakake aji mumpung.

Gawang-gawang aku uga isih kelingan nalika Cak Bonari nggelar acara festival sastra Jawa ing Desa Cakul, Trenggalek. Wektu iku Mas Sucipto Hadi Purnomo saka Universitas Negeri Semarang, nalika budhal menyang Cakul, ana tengah dalan ngebel aku. Sepisan takon sing cedhak tur penak yen arep menyang Cakul kuwi liwat ngendi? Kaping pindho Mas Cipto takon gamelane sing arep dianggo pentas mahasiswa apa wis siyap? Dakjawab: “Gamelan apa, aku ora ngreti urusan gamelan”.

Mas Cipto sajak ora percaya: “Kok ora ngreti piye, awakmu rak seksi kesenian ta. Neng proposale mas Bonari sing ditulis seksi keseniane kuwi awakmu lho?” Tekan kono aku mlenggong. Ora nate diajak rembugan apa-apa ngreti-ngreti kok ditulis jenenge minangka seksi kesenian? Yen pancen butuh kanca kanggo tandang gawe geneya Cak Bonari ora gelem ngajak rembugan sadurunge? Apa kuwatir wewadi ing njero bothekane konangan banjur nyuda jatah? Sepisan maneh ngono ya ngono nanging aja ngono. Apa tumindak sing seneng nyathut jenenge kanca ngono kuwi ora kagolong licik kaya tumindake Sengkuni? Jan-jane sapa ta sing pantes diarani Sengkuni?

Yen isih padha ngaku seneng marang sastra Jawa, ayo sastra Jawa padha dipapanake kanthi apa mesthine. Murih ing dina tembe tetep lestari lan nduweni pangaji. Aja nganti sastra Jawa mung dadi topeng, digunakake mung kanggo kepentingan sesaat kanthi tujuwan sing ora cetha. *)

Ponorogo, Gagat Rahina

Wis kapacak ing Panjebar Semangat No. 8, 25 Pebruari 2012,